Formy działalności gospodarczej

2. Formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej

Po podjęciu decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej należy zastanowić się, jaka jej forma będzie odpowiednia dla realizacji naszego pomysłu. Poniżej przedstawione zostały podstawowe informacje na temat form prowadzenia działalności gospodarczej. Główne czynniki odróżniające je od siebie to:

- zakres odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem działalności,
- liczba zaangażowanych osób,
- koszty związane z utworzeniem takiej firmy,
- koszty związane z jej funkcjonowaniem.

2.1. Działalność jednoosobowa

Działalność jednoosobowa to tzw. osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą. Jak na to wskazuje nazwa, może ją prowadzić jedynie osoba fizyczna. Zasadniczą zaletą takiej działalności jest łatwość jej podjęcia. Rejestracja jest bezpłatna i zajmuje nie dłużej niż jeden dzień. Wiąże się jednak z ponoszeniem osobistej odpowiedzialności za zobowiązania przez prowadzącego taką działalność. W przypadku popełnienia błędu w kalkulacjach i powstania długu niemającego pokrycia w bieżących przychodach firmy, przedsiębiorca będzie zatem i tak zobowiązany do pokrycia całości należnych kwot z całego swego majątku, niezależnie od tego, że do prowadzenia takiej działalności przeznaczył jedynie część posiadanych zasobów.

 
 Ilustracja: Tomasz Kaczkowski

2.2. Spółka cywilna

Najprostszą formą organizacyjną przeznaczoną do prowadzenia działalności w dwie osoby lub więcej jest spółka cywilna. Uregulowana jest ona art. 860 i kolejnymi artykułami Kodeksu cywilnego . Kodeks cywilny w zakresie dotyczącym spółki cywilnej napisany jest w sposób przystępny, co pozwala na zrozumienie jego treści bez dodatkowego komentarza.

Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, zatem nie należy do żadnej kategorii przedsiębiorców (osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną). Jest to umowa przedsiębiorców. W wyniku zawarcia umowy spółki cywilnej (na piśmie) osoby ją zawierające stają się przedsiębiorcami (jeśli oczywiście jeszcze nimi nie są) i muszą zgłosić swoją działalność gospodarczą w odpowiednich rejestrach.
Spółka cywilna podlega zgłoszeniu do urzędu skarbowego, otrzymuje też swój numer identyfikacyjny REGON. Spółka jest płatnikiem podatku VAT, jednak nie podlega obowiązkowi w zakresie podatku dochodowego, czyli wszystkie dochody osiągnięte przez wspólników są rozliczane przez nich w ich rocznych rozliczeniach podatkowych. Przy zawieraniu umowy spółki cywilnej warto mieć na względzie, że ustawa Kodeks cywilny w bardzo wąskim zakresie reguluje zasady funkcjonowania takiej spółki. Wobec tego ciężar spoczywa tutaj na umowie spółki, która musi wyczerpująco określać zasady współpracy wspólników, aby nie pozostawiać żadnych niedomówień. Jeśli bowiem jakieś kwestie nie zostaną rozstrzygnięte w umowie ani w ustawie, a staną się przyczyną nieporozumień wspólników, jedyną drogą do ich rozwiązania jest spór sądowy, czego z pewnością każdy przedsiębiorca stara się unikać.

Spółka cywilna powstaje z dniem zawarcia umowy między wspólnikami. Umowa zawierana jest w formie pisemnej, zatem nie jest tu wymagany udział notariusza. Możliwości umówienia się, co będzie przedmiotem wkładu do spółki cywilnej, są bardzo szerokie. Wkładem, oprócz praw majątkowych (np. pieniędzy, prawa własności samochodu czy prawa najmu lokalu dla spółki), może być świadczenie usług lub praca na rzecz spółki. Dopuszczalne jest zatem funkcjonowanie tzw. spółek bezwkładowych, w przypadku których wszyscy wspólnicy umawiają się, że ich wkład polegać będzie na świadczeniu pracy na rzecz spółki, którą oszacowują i rozliczają w poczet określonego pieniężnie wkładu.

Dla przykładu wspólnicy umawiają się, że wspólnik A wnosi wkład w kwocie 12 000 zł w postaci świadczenia usług informatycznych na rzecz wspólników spółki  przez okres 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki, o wartości 1000 zł miesięcznie. W ten sposób po 12 miesiącach wkład zostanie pokryty i nie wymaga to bezpośredniego zaangażowania środków wspólnika.

Konieczne jest rozstrzygnięcie kwestii wartości wkładów, ponieważ nieokreślenie jej w umowie rodzi domniemanie, że są one równe. Ponadto od wartości wkładów wspólnicy muszą zapłacić 0,5% podatku od czynności cywilnoprawnych.
Inną kwestią jest podział zysku wypracowanego przez wspólników lub obowiązek pokrycia straty , jeśli taka wystąpi. To zagadnienie również wymaga omówienia w umowie, ponieważ nie ma tu automatu polegającego na powiązaniu udziału w zysku/stracie z wartością wniesionego wkładu. Wspólnicy mogą rozmaicie regulować między sobą zagadnienie udziału w zysku/stracie w zależności od wniesionego wkładu do spółki. Możliwe jest zatem zastrzeżenie równych praw do udziału w zysku, mimo wniesienia większej wartości wkładów przez jednego ze wspólników, jednak wspólnik, który wniósł wyższy wkład może zastrzec dla siebie mniejszy udział w obowiązku pokrywania straty.

W kwestii odpowiedzialności wspólników należy zaznaczyć, że jest to tzw. odpowiedzialność osobista i solidarna. Solidarność oznacza w tym wypadku, że wierzyciel (osoba, u której spółka jest zadłużona) może żądać spłaty długu od każdego ze wspólników z osobna lub od wszystkich razem, według swojego wyboru. Może zatem oczekiwać zapłaty od wybranego przez siebie wspólnika w całości, niezależnie od tego, jak duży był udział tego wspólnika w spółce.

Z kolei odpowiedzialność osobista oznacza – podobnie jak przy działalności jednoosobowej -- że cały majątek osobisty wspólnika może stać się przedmiotem zainteresowania wierzyciela, również niezależnie od tego, jaka część tego majątku została zaangażowana w spółkę.
Oczywiście warto także wziąć pod uwagę, że wspólnikiem spółki cywilnej niekoniecznie musi być osoba fizyczna. Może nim być również osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej.
Spółka cywilna powinna w swej nazwie zawierać imiona i nazwiska lub nazwy wszystkich wspólników z dodatkiem „spółka cywilna”. Warto zwracać na kwestię nazwy przedsiębiorców dużą uwagę, ponieważ mówi ona o tym, kto jest odpowiedzialny za zobowiązania określonej jednostki.

2.3. Spółki prawa handlowego

Spółki prawa handlowego są podmiotami uregulowanymi w Kodeksie spółek handlowych. Dzielą się one na spółki osobowe i kapitałowe.

2.3.1. Spółka jawna

Spółka jawna to spółka osobowa. Jej konstrukcja jest bardzo zbliżona do spółki cywilnej, z tą różnicą, że jest przedsiębiorcą . W kategorii przedsiębiorców jest to jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną. Umowa spółki zawierana jest również, jak w przypadku spółki cywilnej, w zwykłej formie pisemnej, jednak spółka jawna (jak każdy przedsiębiorca) podlega wpisowi do rejestru przez sąd, więc i powstaje dopiero z tą datą. W przypadku spółek jest to Krajowy Rejestr Sądowy (KRS), prowadzony przez sądy rejonowe. Wpis do niego to wydatek 1500 zł, a w przypadku konieczności późniejszego ujawnienia zmian w rejestrze dotyczących np. zmiany adresu spółki – 650 zł.
Spółka jawna może np. nabywać nieruchomości, jednak odpowiedzialność nie będzie dotyczyła tylko spółki, lecz również jej wspólników. O odpowiedzialności wspólników spółki jawnej mówi się, że jest to odpowiedzialność solidarna, subsydiarna. Oznacza to, że podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, wspólnicy odpowiadają całym majątkiem osobistym, ale subsydiarnie, czyli wspierająco dla spółki, tj. jedynie pod warunkiem, że majątek spółki jawnej nie wystarczy na pokrycie zobowiązań spółki. W pierwszym rzędzie zatem wierzyciele będą egzekwować swoje należności z majątku spółki, a dopiero jeśli okaże się on niewystarczający, osobiście odpowiadać będą wspólnicy.

2.3.2. Spółka partnerska

Spółka partnerska to spółka osobowa przeznaczona do prowadzenia działalności w zakresie wolnych zawodów  między wspólnikami spółki – partnerami. Odpowiedzialność za zobowiązania jest określona w taki sposób, że każdy partner odpowiada za własne działania samodzielnie oraz za działania własnego personelu. Umowa spółki partnerskiej musi być sporządzona w zwykłej formie pisemnej i podlega wpisowi do KRS-u.

2.3.3. Spółka komandytowa

Spółka komandytowa to spółka osobowa, która zawierana jest między dwoma podmiotami:

- komplemantariuszem – za zobowiązania spółki odpowiada on tak samo jak jednoosobowy przedsiębiorca, czyli osobiście, całym swoim majątkiem,
- komandytariuszem – jego odpowiedzialność jest ograniczona kwotowo do wysokości tzw. sumy komandytowej, która jest ujawniona w rejestrze KRS i dostępna dla każdego zainteresowanego.
Te informacje są o tyle istotne, że jeśli naszym kontrahentem będzie spółka komandytowa, to oceniając jej wypłacalność, będziemy kierowali swą uwagę głównie na osobę komplementariusza i wartość sumy komandytowej. Jeśli bowiem spółka komandytowa powstała niedawno, ale jej komplementariuszem jest w pełni wypłacalny, silny podmiot giełdowy, to możemy być spokojni o nasze finanse, ponieważ to właśnie ten podmiot osobiście będzie odpowiadał za zaciągnięte zobowiązania spółki. Podobnie będzie w przypadku, jeśli komandytariuszem będzie podobny, w pełni wypłacalny podmiot z wysoko określoną sumą komandytową.

2.3.4. Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna to osobowa spółka handlowa, niezwykle rzadko występująca w obrocie. Jest ona – jak na to wskazuje nazwa – połączeniem spółki komandytowej i akcyjnej. Odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą komplementariusze, podobnie jak to jest w przypadku spółki komandytowej, a odpowiedzialność akcjonariuszy ograniczona jest do wartości zaangażowanego w spółkę kapitału. Spółka ta powstaje na mocy umowy spółki w formie aktu notarialnego, z dniem wpisania jej do KRS-u.

2.3.5. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z o.o. to popularna forma prowadzenia działalności, jak dotąd w nieco większych rozmiarach, z uwagi na obowiązujący do 1 stycznia 2009 r. minimalny próg kapitału wynoszący 50 000 zł. Aktualnie spółka ta stała się częściej rozważaną formą przez młodych przedsiębiorców z uwagi na ograniczenie minimalnego kapitału do kwoty 5000 zł.
Spółka z o.o. to spółka kapitałowa. Istotą jej jest zatem zaangażowany kapitał, a w mniejszym stopniu osoby ją tworzące. Spółka z o.o. jest osobą prawną, a więc występuje w obrocie samodzielnie i w taki właśnie sposób, własnym majątkiem odpowiada za zaciągnięte zobowiązania. Działa poprzez swoje organy, którymi są :

- zarząd – jedno- lub wieloosobowy, upoważniony do podejmowania decyzji we wszystkich kwestiach niezastrzeżonych do kompetencji innych organów;
- zgromadzenie wspólników – najważniejszy organ spółki, jego działalność to faktyczne spotkanie wspólników, na którym wspólnie podejmowane są uchwały dotyczące najistotniejszych dla spółki kwestii, np. powołanie zarządu, sposób podziału zysku, nabycie nieruchomości;
- rada nadzorcza – wymagana jedynie przy większych spółkach, jest organem kontroli finansowej spółki.
Spółkę z o.o. zawiązuje się w formie aktu notarialnego i choć powstaje ona z dniem jej wpisu do KRS-u, to Kodeks spółek handlowych przewiduje tzw. spółkę z o.o. w organizacji, która może już funkcjonować w obrocie mimo niewpisania jej do KRS-u. Koszt rejestracji spółki to 1500 zł w KRS-ie oraz opłata za sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza, zależna od wysokości deklarowanego kapitału.
W zakresie opodatkowania należy liczyć się z tym, że zysk opodatkowany będzie podwójnie (19-procentowym podatkiem dochodowym w spółce i podatkiem dochodowym od dochodu wspólnika) – pod warunkiem, że wypłacimy go na rzecz wspólników – ale wynagrodzenia z tytułu uczestnictwa w zarządzie spółki zwolnione będą z konieczności opłacania ZUS-u i obłożone jedynie podatkiem od przychodu członka zarządu spółki. Spółka z o.o. daje zatem szereg możliwości w zakresie tzw. optymalizacji podatkowej, a co ważniejsze – możliwość uniknięcia przez wspólników konsekwencji majątkowych, ponieważ odpowiedzialność wspólnika ogranicza się jedynie do wysokości wniesionego do spółki wkładu.

2.3.6. Spółka akcyjna

Spółka akcyjna to kapitałowa spółka handlowa o najbardziej zaawansowanej strukturze wewnętrznej. Jest osobą prawną, więc działa poprzez swoje organy, tj. zarząd, radę nadzorczą i walne zgromadzenie akcjonariuszy (WZA). Zarząd i WZA pełnią niemalże identyczną funkcję jak w przypadku spółki z o.o., a rada nadzorcza jest organem obligatoryjnym w każdej spółce akcyjnej. Minimalny kapitał tej spółki to 100 000 zł.
Spółka podlega wpisowi do KRS-u i podobnie jak spółka z o.o. może występować jako spółka w organizacji w czasie od zawarcia umowy spółki w formie aktu notarialnego do czasu jej rejestracji w KRS-ie.

Przypisy:
(2)  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
(3)  Na rzecz wspólników spółki, a nie na rzecz spółki, bo pamiętajmy, że to wspólnicy są przedsiębiorcami – podmiotami prawa, a spółka to tylko ich umowa i nie można świadczyć usług na rzecz ‘umowy’.
(4)  Strata oznacza tu, że wartość majątku zaangażowanego w spółkę na początek okresu rozliczeniowego jest większa niż wartość tego majątku na koniec tego okresu. Okresem rozliczeniowym jest rok kalendarzowy, a wypłata zysku czy pokrycie straty nie może nastąpić wcześniej niż po zakończeniu roku.
(5)  Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2000 r. nr 94, poz. 1037).
(6)  Partnerami w spółce partnerskiej mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

Autor tekstu: Tomasz Grudziński